مقدمه
در قسمت قبلی از این مجموعه، موضوعاتی بنیادین در حوزه استاندارد و استانداردسازی مورد بحث قرار گرفت. اشاره شد که چرا استفاده از استانداردها در دنیای فعلی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است و چرا دامنه تدوین و به‌ کارگیری آن‌ها روز به ‌روز وسیع‌تر و گسترده‌تر می‌شود. هم‌چنین اشاره شده که استانداردها را چگونه می‌توان طبقه‌بندی کرد و سازمان جهانی ایزو از چه نظامی برای این موضوع استفاده می‌کند.
در ادامه، و در این قسمت تلاش شده تا اصول حاکم بر فرآیند توسعه استانداردها به اختصار تشریح شده، و برخی سازمان‌های معتبر و فعال در حوزه تدوین استانداردهای بین‌المللی (با تاکید بر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات) معرفی، و فرآیند توسعه استاندارد در آن‌ها تشریح شود.

اصول حاکم بر توسعه استانداردها
قبل از آن که فرآیند توسعه استاندارد بیان شود، لازم است اصولی که بر این فرآیند حاکم است، مشخص گردد. این اصول به شرح زیر است:
الف. استانداردها پاسخ به یک نیاز در بازار است. این به معنی آن است که نهادهای استانداردگذار هیچ‌گاه به خودی خود به تدوین استاندارد مبادرت نمی‌ورزند. بلکه بر عکس، نیازهایی که از سوی ذینفعان مختلف در یک زمینه مطرح می‌شود، مسبب و ریشه اصلی شکل‌گیری، ایجاد، بهبود، و اصلاح یک استاندارد است.
ب. استانداردها در برگیرنده‌ خرد جمعی (اجماع) و نظرات خبرگان جهانی است. به طور کلی تلاش‌های نهادهای استانداردگذار این است که جمعی هر چه بیشتر و خبره‌تر را برای تدوین استانداردها گرد هم آورند. بنابراین، در فرآیند تدوین استاندارد، همواره لحاظ کردن نظرات خبرگان در سرتاسر جهان، به طرق ممکن، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نهادهای جهانی استانداردگذار است.
پ. ایجاد فرآیندی به منظور مشارکت تمامی ذینفعان در توسعه و تدوین استاندارد. برای گردآوری نظرات خبرگان در یک زمینه خاص و استفاده حداکثری از آن‌ها در تدوین استاندارد، نهادهای استانداردگذار باید لاجرم فرآیندی (شامل ساختار و سازمان، منابع، روال‌ها، ابزارها، زیرساخت‌ها، دستورالعمل‌ها، و امثالهم) را برای این مهم تدارک دیده باشند.
ت. استانداردها توسط نهادهای استانداردگذار تدوین و نگهداری می‌شود. این نهادها متعهد می‌شوند فرآیندهای عادلانه و مساوی را که ضامن تحقق با کیفیت‌ترین خروجی‌ها و تقویت جایگاه آن‌ها در بازار است فراهم کنند.
علی‌رغم این ویژگی‌‌های مشترک، نهادهای استانداردگذار، هر کدام چارچوب‌ها و زیرساخت‌های خاص خود را، مبتنی بر این اصول، برای توسعه استانداردها دارند.

نهادهای استانداردگذار
استانداردها، با شرایط و ویژگی‌هایی که برای آن برشمرده شد، توسط نهادها و سازمان‌هایی تهیه، تدوین، نگهداری، و به ‌روز می‌شود که به طور کلی به آن‌ها «نهادهای استانداردگذار» یا به ‌طور دقیق‌تر، «سازمان‌های توسعه‌دهنده استاندارد» (SDO یاStandards Developing Organization ) اطلاق می‌شود. این نهادها، بسته به گستردگی و تخصص خود، به توسعه استانداردهایی در حوزه‌های مختلف می‌پردازند. اکثر این نهادها، در نیمه دوم قرن بیستم و پس از پایان جنگ جهانی دوم تشکیل شده‌اند.
واژه «توسعه» از این رو برای این نهادها انتخاب شده که سیر تحول یک استاندارد را نشان می‌دهد. این واژه– حداقل در حوزه مهندسی نرم‌افزار– حاکی از سیر خلق و تکامل یک مفهوم یا موجودیت است. شکل‌گیری استانداردها، همان‌گونه که بعداً توضیح داده خواهد شد، از یک طرح و نظر اولیه شروع شده و بر اساس اجماع نظرات خبرگان و متخصصین آن حوزه در یک فضای کاملاً باز و آزاد، شکل و قوام می‌گیرد. استاندارد پس از اعمال نظرات همه ذینفعان، نهایی شده و پس از انتشار در اختیار علاقه‌مندان و ذینفعان قرار می‌گیرد. بدیهی است که بر اثر پیشرفت فناوری‌ها و ایجاد نیازمندی‌های جدید، هر استاندارد در طول چرخه‌ حیات خود، اصلاح و به ‌روز می‌شود، تکمیل و بهبود می‌یابد، جایگزین یک‌ استاندارد دیگر می‌شود، و در نهایت منسوخ می‌شود.

ویژگی یک «سازمان توسعه‌دهنده استاندارد»
ویژگی‌های یک سازمان توسعه‌دهنده استاندارد، تلویحاً متاثر از ویژگی‌هایی استاندارد و هم‌چنین اصول حاکم بر توسعه آن است. به بیان دیگر، شرایط و مشخصات این سازمان‌ها باید به گونه‌‌ای باشد که نیازمندی‌های اشاره شده را محقق کنند.
ویژگی اول، مقبولیت فنی و برخورداری از حمایت متخصصین در آن حوزه مشخص است. پذیرش یک نهاد از حیث توان فنی و هم‌چنین کیفیت و گستردگی استانداردهای منتشر کرده، آن را کانونی برای تجمع نظرات خبرگان و متخصصین قرار می‌دهد.
ویژگی‌ دوم، داشتن یک «فرآیند» عادلانه و منصفانه و باز، به منظور حصول اطمینان از ارایه خروجی‌هایی با بهترین کیفیت است. شاید بتوان این ویژگی را هسته‌ اصلی کسب‌ و کار این گونه سازمان‌ها قلمداد کرد. بدیهی است که بر این فرآیند همان اصول حاکم بر توسعه استانداردها به نحوی وجود دارد. از «فرآیند» در متون مختلف تعاریف متفاوت، و در عین حال مشابهی، ارایه شده است: «وسیله‌ای که از طریق آن افراد، رویه‌ها، روش‌ها، ابزارها به منظور تولید یک محصول نهایی یکپارچه می‌شود» یا «روش انجام کار» یا «سلسله‌ای از گام‌ها برای یک انجام یک منظور مشخص». اگر استاندارد همان «محصول نهایی» تصور شود، آنگاه متدولوژی‌، سازمان و ساختار، رویه‌ها و دستورالعمل‌ها، فرم‌ها، و ابزارها معمولاً اجزای مهم یک «فرآیند تولید استاندارد» را تشکیل خواهند داد. اگر چه نهادهای مختلف، از فرآیندهای متفاوتی استفاده می‌کنند، امّا همگی به اصول حاکم بر توسعه وفادار هستند. نوعاً سازمان‌های توسعه‌دهنده استاندارد از گروه‌های تخصصی و داوطلبی که بر اساس یک نظام ارتباطی مشخص سازمان‌دهی شده، تشکیل می‌شود. در کنار این‌ها، سازمان و ساختاری برای ایجاد و مراقبت از کل فرآیند و حصول اطمینان از یکپارچگی آن، و همچنین حصول اطمینان از این‌که استانداردها ماحصل خروجی فرآیندهای تعریف شده است، وجود دارد.
ویژگی سوم، توانایی سازمان در الزام بازار به استفاده از استانداردهای توسعه یافته است. این، شاید برآیند دو ویژگی قبلی باشد. مادامی که افراد و متخصین مختلف از تمامی بخش‌ها (مانند صنعت، دانشگاه، کاربر، تولیدکننده، فروشنده، مشتری، ...) در تدوین استانداردها دخیل بوده و نیازمندی‌های آن‌ها به عنوان یک ذینفع در توسعه لحاظ شده باشد، واضح است که شرایط مناسب‌تری برای پذیرش آن در بازار ایجاد خواهد شد. به عبارت دیگر، استانداردها حلقه‌ واصل عناصر مختلف در بازار را فراهم کرده و بر همین مبنا، یک تعامل فعال و سازنده برقرار می‌شود: نهادهای استانداردگذار نیازهای بازار را محقق کرده، و بازار هم استانداردها را به منظور ایجاد تسهیل در کسب ‌و کار ترویج می‌کند. در این مسیر، استانداردها زنده مانده و تکمیل می‌شود.
با این مقدمه، در ادامه به معرفی سازمان‌های بین‌المللی و شناخته شده توسعه‌دهنده استاندارد پرداخته می‌شود. هدف از این معرفی، آشنایی خوانندگان با فرآیند و زیرساخت‌های این سازمان‌ها برای توسعه استانداردها است.

سازمان بین‌المللی استاندارد: ایزو
سازمان بین‌المللی استاندارد مشهورترین و بزرگ‌ترین سازمان توسعه‌دهنده‌ استانداردهای داوطلبانه در سطح جهان است. یکی از مهمترین نقش‌های این سازمان، استفاده از اجماع جهانی برای توسعه و ترویج استانداردها، با هدف رفع موانع تجارت جهانی است.
سازمان جهانی استاندارد که نام کامل آن International Organization for Standardization یا IOS است، در زبان‌های مختلف دارای کوته‌نوشت‌های متفاوتی است؛ IOS در زبان انگلیسی یا OIN در زبان فرانسوی (OrganisationInternationaledeNormalisation ). به منظور پرهیز از این تکثر، بنیان‌گذاران این سازمان، نام ISO (در فارسی: ایزو) را مستقل از زبان و کشور خاص، برای آن انتخاب کرده‌اند. کلمه ISO در واقع از کلمه‌ یونانی‌ ISOS (به معنای «معادل») مشتق شده است.

تاریخچه ایزو
تاریخچه شکل‌گیری ایزو به سال 1946 میلادی برمی‌گردد، هنگامی که نمایندگان 25 کشور مختلف در موسسه مهندسان عمران در شهر لندن گرد هم آمدند تا سازمانی را به منظور «تسهیل در هماهنگی مربوط به استانداردها در سطح جهان و همچنین همگون‌سازی استانداردهای صنعتی» ایجاد کنند. این ایده منجر به تأسیس و پایه‌گذاری رسمی ایزو در فوریه سال 1947 شد.
طبق آخرین آماری که توسط ایزو ارایه شده، این نهاد از بدو تأسیس تاکنون بیش از 19000 استاندارد را تقریباً در تمامی حوزه‌های مختلف فناوری و ساخت، به سه زبان انگلیسی، فرانسوی و روسی، تدوین و منتشر کرده است.

ساختار ایزو
ایزو در واقع یک نهاد مستقل و غیردولتی است. در حال حاضر، ایزو از 163 عضو تشکیل شده که اعضای آن را «نهادهای ملی استانداردی» کشورهای جهان تشکیل می‌دهند. به عبارتی، ایزو در واقع شبکه‌ای از نهادهای ملی استانداردی تلقی می‌شود. حدود 3335 نهاد فنی با کمک مدیریت و راهبری ایزو، در حال توسعه و نگهداشت استانداردها هستند. دبیرخانه‌‌ مرکزی ایزو با حدود 150 کارمند در شهر ژنو سویس قرار داشته و هدایت کلی فرآیند توسعه استانداردها را بر عهده دارد. هدایت فعالیت‌های دبیرخانه بر عهده‌ «دبیر کل» ایزو است.
اعضای ایزو نقش مهمی در چگونگی کارکرد آن داشته و به همین دلیل هر سال یک بار در مجمع عمومی آن گرد هم می‌آیند و در خصوص اهداف راهبردی آن تصمیم‌گیری می‌کنند. «مجمع عمومی» با حضور اعضای اصلی، رییس، معاونان، خزانه‌دار، و دبیرکل تشکیل شده و بالاترین گردهمایی رسمی ایزو است. مهمترین موضوعات حاکمیتی ایزو توسط «شورای ایزو» (ISO Council ) اتخاذ می‌شود. این شورا از 20 عضو تشکیل شده و هر دو سال یک‌ بار برگزار می‌شود. عضویت در این شورا برای تمامی اعضا آزاد بوده و سازوکار دوره‌ای (چرخشی) آن، امکان عضویت را برای تمامی اعضا فراهم کرده است.
واحدهای دیگری، به شرح زیر، تحت نظارت «شورای ایزو» برای مدیریت و ارایه راهنمود در موضوعات مشخصی وجود دارد:
CASCO : ارایه راهنمایی در موضوع ارزیابی انطباق (Conformity Assessment )
COPOLCO : ارایه راهنمایی در موارد مرتبط با مصرف‌کنندگان
DEVCO : ارایه راهنمایی در موارد مربوط به کشورهای در حال توسعه
کمیته‌‌ دایمی شورا (Council Standing Committee ): ارایه توصیه‌های مرتبط با مسایل راهبردی و مالی
کمیته‌ها‌‌ی ویژه مشورتی (Ad hoc Advisory Committee ): کمیته‌هایی که برای پیشبرد اهداف و مقاصد راهبردی ایزو تشکیل می‌شود.
در مجموع، «مجمع عمومی» و «شورای ایزو»، مسیر راهبردی ایزو را تعیین و مشخص می‌کنند.
اشاره شد که ایزو یک نهاد غیردولتی است، امّا اعضای آن را دولت‌ها (و به عبارت دقیق‌تر «نهادهای ملی استانداردی» آن‌ها) تشکیل  می‌دهند. از سوی دیگر، استانداردها توسط متخصصین و خبرگانی تدوین و توسعه می‌یابد که عمدتاً در بخش‌ها غیردولتی (مانند مصرف‌‌کنندگان، شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌ها، و ...) فعال هستند. این دو ویژگی باعث شده تا سازمان ایزو، از دیدگاهی، رابط بین دولت‌ها و بخش خصوصی باشد و تلاش کند از توان بخش خصوصی برای تسهیل در تعامل دولت‌ها در فعالیت‌های تجاری جهانی بهره گیرد.

بخش فنی ایزو
بخش فنی ایزو را كمیته‌های فنی (Technical Committee) تشکیل می‌دهد. در واقع، كار اصلی توسعه و نگهداشت استانداردها بر عهده‌ این كمیته‌ها است. در سازمان ایزو بیش از 200 كمیته فنی در رشته‌های مختلف تشكیل شده است. حضور در كمیته‌های فنی كاملاً داوطلبانه بوده و اعضا بر اساس تمایل خود در آن‌ها عضویت دارند. اعضای كمیته‌ها بر اساس تصمیم خود، یا عضو فعال (Participant) یا عضو ناظر (Observer) هستند. اعضای فعال موظف هستند در تدوین استاندارد حضور و مشاركت مؤثر و «فعال» داشته باشند؛ اعضای ناظر از فعالیت‌های انجام شده در مسیر تدوین استاندارد مطلع شده و می‌توانند بر اساس تمایل خود در این فعالیت‌ها مشاركت كنند. هر كمیته فنی حسب ضرورت، به تعدادی كمیته فرعی (Sub-Committee) تقسیم شده و هر كمیته فرعی نیز می‌تواند دارای چند كارگروه (Working Group ) باشد. هر كمیته فنی دارای دبیرخانه مستقل و یك رئیس است كه براساس رای اعضای آن كمیته فنی انتخاب می‌شود.
ساختار ایزو (عیناً به نقل از وبگاه رسمی آن)، در شکل شماره 1 نشان داده شده است.

انواع عضویت در ایزو
عضویت در ایزو به سه رده تقسیم می‌شود. هر رده از عضویت، سطح دسترسی مشخصی را به مستندات و منابع دارد.
عضو اصلی (Member Body) : سازمان‌های ملی استانداردی كشورهای عضو سازمان ایزو می‌توانند عضو این سازمان باشند. به عبارت دیگر، این عضویت مخصوص کشورهایی است که دارای یک سازمان ملی استانداردی هستند. این اعضا، آن‌هایی هستند که در تعیین راهبردهای ایزو و تدوین استانداردها، از طریق مشارکت و رای‌دهی در نشست‌های فنی و سیاست‌گذاری، اثرگذار هستند. این اعضا می‌توانند استانداردهای ایزو را فروخته و یا آن‌ها را به عنوان «استاندارد ملی» بپذیرند.
عضو ناظر (Correspondent Member) : كشورهایی كه سازمان ملی استانداردی ندارند (یعنی فرآیند توسعه استاندارد در آن‌ها انجام نشده)، می‌توانند نهادی را به عنوان عضو وابسته معرفی كنند. این اعضا، آن‌هایی هستند که در جریان تعیین راهبردهای ایزو و تدوین استانداردها، از طریق حضور در نشست‌های فنی و سیاست‌گذاری، قرار می‌گیرند. اعضای وابسته نمی‌توانند در فعالیت‌های تدوین استاندارد مشاركت داشته، ولی می‌توانند از فعالیت‌های انجام شده مطلع ‌شوند. همانند اعضای عادی، این اعضا هم می‌توانند استانداردهای ایزو را فروخته و یا آن‌ها را به عنوان «استاندارد ملی» بپذیرند.

شکل 1: ساختار ایزو

 عضو مشترك (Subscriber Member) : این دسته از اعضا فقط در جریان فعالیت‌های ایزو قرار گرفته و حق مشارکت در فعالیت‌های آن را ندارند. این نوع عضویت برای كشورهای با اقتصاد بسیار كوچك پیش‌بینی شده است. مشتركین حق عضویت بسیار ناچیزی پرداخت کرده، و هیچ نوع مشاركتی در فعالیت‌های تدوین استانداردهای بین‌المللی ندارند. برخلاف دو نوع عضویت قبلی، این اعضا نمی‌توانند استانداردهای ایزو را فروخته و یا آن‌ها را به عنوان «استاندارد ملی» بپذیرند.
طبق آخرین آمار ارایه شده، ایزو دارای 110 عضو عادی (از جمله جمهوری اسلامی ایران)، 43 عضو ناظر، و10 عضو اشتراکی
است.
لازم به ذکر است که ایزو به منظور تسهیل در تجارت جهانی و انتقال دانش و فناوری، برنامه‌های خاصی را برای کمک به کشورهای در حال توسعه (که بیش از سه چهارم اعضای آن را تشکیل می‌دهند) تدارک دیده است. برای این نوع کشورها، استانداردها منابع مهمی از دانش و تجربه بوده که می‌تواند خلأ ناشی از فقدان تجربه یا منابع لازم برای توسعه را در این کشورها پر کند. از سوی دیگر، از آنجا که فرآیند توسعه استاندارد در ایزو «باز» بوده و منعکس‌کننده‌ نقطه نظرات تمامی ذینفعان (از تمامی بخش‌ها) است، کشورهای در حال توسعه هم می‌توانند در این فرآیند مشارکت فعالانه داشته باشند. برخی از فواید حاصل از مشارکت فعالانه در فرآیند توسعه استاندارد برای این گونه کشورها، به شرح زیر است:
اثرگذاری بر محتوای فنی استانداردها با هدف لحاظ کردن نیازهای خاص و ویژه‌ خود
حصول تجربه در زمینه فعالیت‌های استانداردسازی، با هدف کمک به ایجاد و تقویت زیرساخت‌های ملی
دسترسی سریع و آسان به دانش فنی و اطلاعات

اصول حاکم بر توسعه استاندارد در ایزو
یک استاندارد بین‌المللی ایزو، توسط جمعی از خبرگان و متخصصین در یک «کمیته فنی» توسعه می‌یابد. اصولی را که بر این فرآیند حاکم است می‌توان به شرح زیر برشمرد:
استانداردهای ایزو پاسخی به یک نیاز در بازار است. ایزو هیچ‌گاه تصمیم به توسعه استاندارد جدید نمی‌گیرد، مگر آن‌ که درخواستی از سوی ذینفعان در خصوص نیز به آن اعلام شده باشد. نوعاً یک بخش مشخص از صنعت با نهاد ملی استانداردی یک کشور این نیاز را مطرح کرده که طبق روالی به ایزو منعکس می‌شود.
استانداردهای ایزو مبتنی بر آرا و نظرات خبرگان در سرتاسر جهان است. در واقع استانداردها توسط افراد فنی و متخصص در قالب گروه‌های کاری و کمیته‌های فنی در سطح دنیا پیشنهاد شده و توسعه می‌یابد. این افراد تمامی ابعاد یک استاندارد (از نام و محتوای فنی تا محدوده و پیوست‌ها و مراجع آن) را بررسی و در خصوص آن اعلام نظر می‌کنند.
استانداردها از طریق فرآیندی با مشارکت تمامی ذینفعان توسعه می‌یابد. در کمیته‌های فنی افرادی از ذینفعان استاندارد (اعم از تولیدکننده، مصرف‌کننده، خریدار، دولت، دانشگاه، صنعت، سازمان‌های غیردولتی یا NGOها) حضور داشته و نقطه نظرات خود را در استاندارد لحاظ می‌کنند.‌
تصویب استانداردها بر رویکردی مبتنی بر اجماع مبتنی بوده و سازوکار لازم برای اعمال نقطه نظرات تمامی ذینفعان در آن لحاظ می‌شود.

گام‌های توسعه استاندارد در ایزو
همان‌گونه که اشاره شد، یک استاندارد بین‌المللی در واقع ماحصل توافق اعضای ایزو است. بدین معنی که ممکن است استانداردی با مشارکت سازمان‌های ملی استانداردی کشورهای عضو توسعه یابد.
فرآیند توسعه استاندارد در ایزو دارای شش گام به شرح زیر است:

• گام اول: ارایه پیشنهاد. در این گام نیاز به یک استاندارد بین‌المللی تصویب می‌شود. برای این منظور یک پیشنهاد جدید یا NP (New Proposal ) تهیه شده و برای رای‌گیری به کمیته فنی متناظر و کمیته‌های فرعی مرتبط ارسال شده تا در صورت تصویب، در برنامه‌های کاری کمیته فنی قرار گیرد. پیشنهاد جدید (NP ) تصویب می‌شود اگر اکثریت اعضای فعال (P ) کمیته فنی/ کمیته فرعی به آن رای مثبت داده و حداقل 5 عضو فعال (P ) تعهد خود را برای مشارکت فعال در این پروژه اعلام کنند. پس از تصویب پروژه، به طور معمول یک مدیر پروژه برای آن انتخاب می‌شود.
• گام دوم: آماده‌سازی. در این گام معمولاً یک کارگروه‌ از متخصصین و یک رییس (که همان مدیر پروژه است)، به منظور تهیه «پیش‌نویس استاندارد»، توسط کمیته فنی/کمیته فرعی مشخص می‌شود. کارگروه موظف است پیش‌نویس‌ را به ‌نحوی تهیه کند که مورد توافق تمامی اعضای کارگروه (از حیث کیفی و فنی) قرار گیرد. این کار معمولاً از طریق تهیه نسخ مختلف و کسب نظرات اعضا و لحاظ کردن آن، انجام می‌شود. نسخه نهایی شده که «پیش‌نویس کمیته» یا CD (Committee Draft ) نام دارد، برای کسب نظر و اطلاع‌رسانی به کمیته فنی/کمیته فرعی متناظر ارسال می‌شود.
• گام سوم: بررسی در کمیته فنی. «پیش‌نویس کمیته» یا CD به محض دریافت، توسط دبیرخانه مرکزی ایزو ثبت می‌شود. این نسخه به منظور بیان نقطه‌نظرات، و در صورت نیاز، رای‌گیری بین اعضای فعال (P ) کمیته فنی/کمیته فرعی توزیع می‌شود. در این مرحله، نسخه ارایه شده به منظور حصول به یک اجماع بر سر محتوای فنی استاندارد، بررسی و اصلاح خواهد شد. پس از تصویب، متن استاندارد به عنوان «پیش‌نویس استاندارد بین‌المللی» یا DIS (Draft International Standard ) شناخته می‌شود.
• گام چهارم: استعلام. در این گام «پیش‌نویس استاندارد بین‌المللی» یا DIS توسط دبیرخانه مرکزی ایزو برای تمامی اعضای عادی به منظور رای‌گیری و/ یا بیان اعلام نظرات و توضیحات، در یک بازه پنج ماهه، ارسال می‌شود. پس از گذشت مدت فوق، و جمع‌بندی آرا، اگر بیش از دو سوم اعضای فعال (P ) کمیته فنی/کمیته فرعی به آن رای مثبت داده و بیش از یک چهارم کل آرا منفی نباشد، آنگاه نسخه به عنوان «پیش‌نویس نهایی استاندارد بین‌المللی» یا FDIS (Final Draft International Standard ) تصویب می‌شود. چنان‌چه به هر دلیلی شرایط تصویب محقق نشد، متن استاندارد مجدداً به کمیته فنی/کمیته فرعی ارایه‌کننده برای مطالعه بیشتر و تکمیل، عودت داده خواهد شد. پس از ویرایش، متن استاندارد باید مجدداً همین روال را تا تصویب نهایی دنبال کند.
• گام پنجم: تصویب. در این گام «پیش‌نویس نهایی استاندارد بین‌المللی» یا FDIS توسط دبیرخانه مرکزی ایزو برای تمامی اعضای عادی به منظور رای‌گیری «بله/خیر»، در یک بازه دو ماهه، ارسال می‌شود. در این رای‌گیری اعضا فقط حق رای «بله» (موافقت با متن استاندارد) و «خیر» (مخالفت با متن استاندارد) را دارند. اگر چنانچه در این بازه‌ زمانی نظرات فنی دریافت شود، آن‌ها در این نسخه لحاظ نشده بلکه به منظور استفاده در نسخ اصلاحی بعدی این استاندارد بین‌المللی، ثبت و نگهداری خواهد شد. پس از گذشت مدت فوق، و جمع‌بندی آرا، اگر بیش از دو سوم اعضای فعال (P ) کمیته فنی/کمیته فرعی به آن رای «بله» داده و بیش از یک چهارم کل آرا «خیر» نباشد، آنگاه نسخه به عنوان «استاندارد بین‌المللی» یا IS (International Standard ) تصویب می‌شود. چنانچه به هر دلیلی شرایط تصویب محقق نشد، متن استاندارد مجدداً به کمیته فنی/کمیته فرعی ارایه‌کننده برای مطالعه بیشتر و تکمیل، عودت داده خواهد شد. پس از ویرایش، متن استاندارد باید مجدداً همین روال را تا تصویب نهایی دنبال کند.
• گام ششم: نشر. در این گام «استاندارد بین‌المللی» برای چاپ و نشر در اختیار دبیرخانه مرکزی ایزو قرار می‌گیرد. در این گام ممکن است فقط برخی تغییرات جزیی ویراستاری در آن لحاظ شود.

چرخه حیات استاندارد در اینجا پایان نمی‌یابد. تمامی استانداردهای ایزو حداقل در یک بازه پنج ساله توسط اعضای عادی مورد بررسی و مرور قرار می‌گیرد. اکثریت اعضای فعال (P ) کمیته فنی/کمیته فرعی تصمیم می‌گیرند که آیا استاندارد باید دوباره تایید شود، یا بازنگری و اصلاح شود، یا با استاندارد دیگری تلفیق شود، و یا منسوخ شود.

کمیته فنی مشترک شماره 1: JTC1
توسعه و استفاده فزاینده و غیرقابل پیش‌بینی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در دهه‌های 70 و 80 میلادی، و نیاز به توسعه استانداردهای مربوط، باعث شد دو سازمان مهم توسعه‌دهنده استاندارد، یعنی «ایزو» و «کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیکال» یا IEC (International Electro-technical Commission )، کمیته‌ای مشترک را در سال 1987 به منظور تدوین استانداردهای این حوزه تشکیل دهند که «کمیته فنی مشترک شماره 1» یا JTC1 نام گرفت. در حال حاضر و پس از 25 سال حضور فعال در عرصه تدوین استانداردهای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، JTC1 یکی از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین کمیته‌های فنی ایزو به ‌شمار می‌آید.
لازم به ذکر است که «کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیکال» یکی ازقدیمی‌ترین سازمان‌هایی است که مقر آن کشور سویس بوده و از سال 1906 به توسعه استانداردهای حوزه برق، الکترونیک، و مخابرات فعالیت داشته است. این سازمان بعداً به اجمال معرفی خواهد شد.
این کمیته فنی، بر اساس آخرین آمارهای رسمی ارایه شده، دارای 37 عضو فعال (P )، 54 عضو ناظر (از جمله جمهوری اسلامی ایران) بوده و دبیرخانه آن «موسسه ملی استاندارد آمریکا (ANSI )» (سازمان ملی استانداردی ایالات متحده آمریکا) است. تاکنون 2569 استاندارد در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط  JTC1 و کمیته‌های فرعی آن منتشر شده است. این کمیته فنی دارای 19 كمیته فرعی و بیش از 90 كارگروه است. اسامی برخی کمیته‌های فنی و کارگروه‌های JTC1 در جدول شماره 1 آمده است.